Analyse Stemwijzer

Een populaire website voor stemadvies is stemwijzer.nl van ProDemos.

Helaas zijn er nogal wat problemen met het advies dat de kiezer hier krijgt.

TLDR;

  • Partijen stemden in de Tweede Kamer over vergelijkbare of identieke voorstellen anders dan ze nu in de StemWijzer zeggen te doen;

  • het antwoord dat partijen kozen bij stellingen was soms niet te rijmen met hun eigen toelichting;

  • in een enkel geval was de toelichting bij de stelling incorrect en sturend, of ontbrak er juist belangrijke informatie die de kiezer nodig heeft om een afgewogen beslissing te nemen.

Overzicht stellingen

Hieronder volgt een beschrijving van de problemen die wij aantroffen in de StemWijzer van ProDemos.

Vaccinatiebewijs

Stelling 1. Organisatoren van evenementen moeten bij de toegang een vaccinatiebewijs kunnen vragen.

— Stemwijzer

Op 17 december 2020 werd motie 25295-832 ingediend. Deze motie gaat over elke vorm van een vaccinatiebewijs, dus niet alleen bij evenementen.

Voorstanders van een vaccinatiebewijs, die enkele weken later opeens doen alsof ze tegen zijn: CDA, GroenLinks, SP, PvdA, en ChristenUnie.

Is dat omdat de stelling van de StemWijzer alleen gaat over evenementen? Nee. De toelichtingen van het CDA en ChristenUnie sluiten uitdrukkelijk "iedere vorm" uit. GroenLinks en PvdA maken geen nuance. De SP lijkt alleen tegen een vaccinatiebewijs te zijn zolang nog niet iedereen aan de beurt is gekomen voor vaccinatie, of voor mensen die om medische reden niet gevaccineerd kunnen worden.

Voor wie onvoorwaardelijk tegen vaccinatiebewijzen is, is het StemWijzer advies voor de SP misleidend. Van de andere genoemde partijen is het advies ongeloofwaardig.

De enige partijen die consequent tegen vaccinatiebewijzen zijn: PVV, PvdD, DENK, SGP, Fvd, Lijst Henk Krol.

Defensiebudget

Stelling 2. Nederland moet meer geld uitgeven aan defensie.

— Stemwijzer

Op 10 september 2014 werd motie 27925-500 ingediend door Groep Bontes/Van Klaveren, over het verhogen van het defensiebudget binnen tien jaar naar 2% van het BNP. Dat is exact waar de toelichting van StemWijzer op doelt.

Dit is weliswaar een wat oudere motie, maar de periode van tien jaar heeft betrekking op de komende regeerperiode.

Alle partijen (behalve Groep Bontes/Van Klaveren) stemden daar tegen. Dus ook de partijen die nu zeggen voorstander te zijn: VVD, PVV, CDA, D66, PvdA, ChristenUnie, 50PLUS, en SGP.

Mogelijk negeren enkele partijen de toelichting van de StemWijzer over de 2% van het BNP. In dat geval beloven zij dus geen substantiele verhoging van het defensiebudget.

Het CDA, ChristenUnie en SGP geven in hun toelichtingen aan wel degelijk naar de 2% BNP te willen. Deze partijen zijn dus gedraaid of hebben de StemWijzer niet eerlijk ingevuld.

Gratis kinderopvang

Stelling 3. Kinderopvang moet voor alle ouders ten minste drie dagen in de week gratis worden.

— Stemwijzer

Op 5 juli 2018 werd motie 31322-368 ingediend, over het gratis maken van kinderopvang voor lagere inkomens.

Deze stelt dus een inkomensafhankelijke regeling voor.

Het CDA stemde toen tegen deze motie. Nu zeggen ze voorstander te zijn, en hebben het in hun toelichting ook nog eens expliciet over een "inkomensafhankelijke bijdrage voor de ouders".

Naast deze draai wil het CDA dus volgens hun toelichting bij de StemWijzer ook niet eens voor alle ouders gratis kinderopvang, en had beter in de kolom oneens kunnen staan.

DENK wil, volgens hun verklaring bij StemWijzer, net als het CDA gratis kinderopvang voor lage inkomens. DENK wordt met die mening echter in kolom geen van beide geplaatst. Omdat dat niet voor alle ouders is, had ook DENK beter onder oneens kunnen staan.

ChristenUnie staat ook onder geen van beide, maar volgens hun verklaring hadden ook zij beter onder kolom oneens gepast. ChristenUnie wil een inkomensafhankelijke korting, zodat "de kosten geen drempel hoeven te zijn". Dat is dus niet hetzelfde als gratis.

Ook D66 en 50PLUS zijn nu voor de stelling, maar stemden tegen de motie. Het is niet duidelijk of de inkomensafhankelijkheid daarbij een rol speelde. Wij vinden het in dat geval wel vreemd dat deze partijen destijds die gratis kinderopvang niet alvast voor de lage inkomens wilden regelen.

Alleen GroenLinks, SP, PvdA, PvdD, en DENK zijn consequent voor gratis kinderopvang voor ouders met laag inkomen.

Opmerkelijk is dat ProDemos heeft gekozen voor een stevige formulering: alle ouders in plaats van bijvoorbeeld met een laag inkomen en gratis in plaats van een concreet tarief te noemen. Vervolgens gaan ze ermee akkoord dat partijen die substantieel minder bieden toch eens invullen. Wij vinden dat de StemWijzer de kiezer hiermee geen dienst bewijst.

Rekeningrijden

Stelling 5. In plaats van de belasting op autobezit moet er voor automobilisten een belasting komen per gereden kilometer.

— Stemwijzer

Op 20 juni 2019 werd motie 35000-A-118 ingediend, over het niet invoeren van rekeningrijden.

Alleen PVV en FvD spraken zich toen uit tegen rekeningrijden.

Het CDA en de SP, die toen nog voor rekeningrijden leken te zijn, zeggen nu opeens tegen te zijn.

De SP stelt volgens StemWijzer dat er eerst goede alternatieven voor de auto moeten komen. Daarna is de SP dus mogelijk wel voorstander van rekeningrijden.

Het CDA verklaart in de toelichting dat elektrische auto’s wel moeten gaan betalen per gereden kilometer. Het CDA had dus ook in kolom eens kunnen staan. Hun toelichting verschilt inhoudelijk overigens niet van die van de VVD, die dan weer in de kolom geen van beide is geplaatst.

Vergelijk deze stelling met stelling 3 over gratis kinderopvang. Die stelling ging expliciet over alle ouders, maar het CDA mocht toch eens invullen, hoewel ze slechts voor een deel van de ouders gratis kinderopvang willen. Stelling 5 gaat juist niet expliciet over alle automobilisten, en het CDA wil kilometerheffing voor een deel van de automobilisten, maar nu mag het CDA zich in het oneens kamp plaatsen.

ProDemos is dus niet bepaald streng geweest bij het handhaven van de eigen alle versus deel van kwalificaties. Het CDA mag zichzelf bij een eens voor een beperkt deel van de doelgroep in de kolom plaatsen die hen electoraal het beste uitkomt.

Gezichtsbedekkende kleding

Stelling 10. De regering moet het verbod op gezichtsbedekkende kleding afschaffen.

— Stemwijzer

Op 26 september 2019 werd motie 34349-18 ingediend door DENK, over het intrekken van het verbod op gezichtbedekkende kleding. Exact waar de stelling over gaat.

GroenLinks en D66 stemden toen tegen die motie, en zeggen nu voor intrekking van het verbod te zijn.

Kerncentrale

Stelling 13. Nederland moet een nieuwe kerncentrale bouwen.

— Stemwijzer

Op 26 juni 2019 werd motie 35167-15 ingediend, met het verzoek aan de regering onderzoek te doen naar de mogelijke rol, kosten en voorwaarden voor nieuwe kerncentrales.

50PLUS stemde tegen die motie, en zegt nu voor kernenergie te zijn.

D66 en ChristenUnie stemden eveneens tegen de motie, maar kiezen nu voor geen van beide.

De toelichting die StemWijzer geeft bij deze stelling is overigens niet correct: "Bij het produceren van kernenergie komt radioactieve straling en radioactief materiaal vrij."

Dat is misleidend. Zolang er geen ongelukken gebeuren, komt er bij het produceren van kernenergie vrijwel geen straling en radioactief materiaal vrij. Sterker nog: kolencentrales stoten veel meer radioactief materiaal uit, vanwege het uranium en thorium dat van nature in kolen voorkomt.

De uitdagingen bij kernenergie zijn het verder verkleinen van de kans op ongelukken, en het zoveel mogelijk recyclen van kernafval.

Excuses slavenhandel

Stelling 16. De Nederlandse regering moet excuses aanbieden voor de slavenhandel in het verleden.

— Stemwijzer

Op 2 juli 2020 werd motie 30950-212 ingediend. Deze motie verzoekt de regering "excuses aan te bieden voor de rol die Nederland heeft gespeeld in het slavernijverleden".

De motie werd mede ingediend door Corrie van Brenk van 50PLUS. Uiteraard stemde 50PLUS ook voor de motie, die door een krappe meerderheid werd verworpen.

In de Stemwijzer is 50PLUS tegen excuses, omdat de "spijtbetuiging van kabinet Rutte II afdoende is". Die spijtbetuiging van Rutte II was echter in 2013. In 2020 heeft 50PLUS dus een motie mede-ondertekend, omdat de spijtbetuiging niet genoeg was, om nu weer te zeggen dat excuses niet nodig zijn.

De toelichting die ProDemos bij de stelling geeft, is ook gebrekkig. Die geeft aan dat er eerder wel "spijt betuigd" is door de Nederlandse regering, maar legt niet uit wat het verschil is tussen spijt en excuses.

Als de Nederlandse regering officiƫle excuses aanbiedt, dan kan dat de deur openen voor nabestaanden om schadevergoedingen te eisen van de Nederlandse staat. Dit is voor kiezers cruciale informatie die doorslaggevend kan zijn bij het kiezen van een antwoord.

ProDemos heeft met deze formulering van de stelling en de gebrekkige toelichting een deel van de kiezers op het verkeerde been gezet. Behoorlijk wat kiezers zullen deze stelling immers ten ontrechte opvatten als niet meer dan een sympathiek gebaar.

Referendum

Stelling 17. Burgers moeten de mogelijkheid krijgen om door het parlement aangenomen wetten tegen te houden via een referendum.

— Stemwijzer

Er zijn meerdere stemmingen over referenda geweest. Deze geven een ander beeld dan de StemWijzer.

  • Motie 34700-42 over het behoud van het raadgevend referendum;

  • Motie 21501-02-1800 over een referendum over het CETA-verdrag;

  • Motie 34775-III-6 over een referendum om afschaffing van het referendum te voorkomen;

  • Amendement 35129-10 (D66) over het niet referendabel verklaren van internationale verdragen.

  • Amendement 35129-14 (ChristenUnie) over een hoge uitkomstdrempel, waardoor de kans op het daadwerkelijk terugdraaien van wetgeving door een referendum klein wordt.

GroenLinks stemde voor behoud raadgevend referendum, voor een CETA-referendum, voor een referendum over afschaffing van het referendum, en tegen de uitkomstdrempel, maar is nu opeens helemaal tegen het referendum. Volgens hun toelichting omdat "het ingewikkelde vraagstukken versimpelt tot een ja-nee vraag". Die uitleg heeft niets te maken met het bindend karakter van het nieuwe referendum, en was ook toepasbaar op het raadgevend referendum. GroenLinks is niet consequent en had beter onder geen van beide geplaatst kunnen worden. Tegenstanders van een referendum kunnen er niet op rekenen dat GroenLinks dit standpunt gaat verdedigen in coalitieonderhandelingen.

ChristenUnie stemde tegen het behoud van het raadgevend referendum, tegen een CETA-referendum, tegen een referendum over afschaffing van het referendum, tegen een bindend referendum over internationale verdragen, en voor een hoge uitkomstdrempel. Nu zeggen ze voorstander van het referendum te zijn, maar middels hun amendement hebben ze de invloed van het referendum al grotendeels teniet gedaan.

D66 stemde, net als ChristenUnie, tegen het behoud van het raadgevend referendum, tegen een CETA-referendum, tegen een referendum over afschaffing van het referendum, tegen een bindend referendum over internationale verdragen, en voor een hoge uitkomstdrempel. Bovendien was het D66 minister Kajsa Ollongren die het raadgevend referendum afschafte, en kwam de motie over uitsluiting van internationale verdragen van D66. Dat D66 door de StemWijzer in kolom eens wordt geplaatst is buitengewoon ongeloofwaardig. Voorstanders van een referendum kunnen niet rekenen op D66.

Ook de PvdA, die zegt het eens te zijn met de stelling, stemde voor het uitsluiten van internationale verdragen.

Volgens de hierboven genoemde moties en amendementen zijn de betrouwbare voorstanders van een referendum: PVV, SP, PvdD, en FvD.

Salaris leraren basisonderwijs

Stelling 18. Leraren op basisscholen moeten net zoveel gaan verdienen als leraren op middelbare scholen.

— Stemwijzer

Op 17 juni 2019 werd motie 35000-VIII-199 ingediend, over het gelijkstellen van salarissen in basisonderwijs en het voortgezet onderwijs.

Partijen die tegen deze motie stemden, en nu opeens voor gelijke salarissen zeggen te zijn: PVV, CDA, D66, ChristenUnie, SGP.

De VVD stemde eveneens tegen de motie, maar zoekt in de stemwijzer het veilige midden: geen van beide. In hun verklaring stellen ze voor beloning naar prestaties te zijn. Dat is naar ons oordeel gewoon ook oneens met de stelling.

Andere partijen die oneens kozen, brachten ook de nuances aan: FvD en JA21 geven aan alle docentensalarissen te willen verhogen zonder ze gelijk te trekken.

Nederlands in het hoger onderwijs

Stelling 23. De overheid moet onderwijs in het Nederlands vaker verplicht stellen op universiteiten en hogescholen.

— Stemwijzer

Op 6 maart 2019 werd motie 31288-704 ingediend. Die verzoekt onderwijs in de bachelorfase van geestenswetenschappen en taal- en letterkunde weer in het Nederlands te geven.

Partijen die tegen deze motie stemden, en nu opeens voor verplicht Nederlands zeggen te zijn: VVD, CDA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SGP.

Opmerkelijk is dat alle regeringspartijen van het vorige kabinet het nu eens zijn met de stelling. Coalitieafspraken hadden hen er dus niet van weerhouden om destijds het voorstel te steunen. Toch stemden zowel VVD, CDA, D66 als ChristenUnie tegen de motie.

Meer vluchtelingen opnemen

Stelling 29. Nederland moet meer vluchtelingen opnemen dan het nu doet.

— Stemwijzer

Op 30 september 2020 werd motie 21501-20-1592 ingediend, over het opnemen van "500 kwetsbare vluchtelingen" uit kamp Lesbos, nadat door corona en een grote brand de situatie daar "onhoudbaar" werd.

D66 stemde tegen deze motie, maar zegt nu voor opname van meer vluchtelingen te zijn.

50PLUS stemde juist voor die motie, maar zegt nu tegen de opname van extra vluchtelingen te zijn.

Mondkapjesplicht

Stelling 30. Mensen moeten altijd zelf kunnen kiezen of ze een mondkapje dragen.

— Stemwijzer

Op 24 november 2020 werd motie 25295-749 ingediend, die de regering vraagt "geen mondkapjesplicht in te voeren in publieke binnenruimtes of waar dan ook"

PVV stemde voor die motie, maar zegt nu de ingevoerde verplichting in publieke binnenruimtes te willen handhaven, en is het dus oneens met de stelling.